رامان           

مطالعات اپيدميولوژي را به صورت هاي مختلف مي‌توان طبقه بندي كرد. براي مثال برخي از آنها را به دو گروه مطالعات كمّي در مقابل كِيفي، گروهي كاربردي در مقابل بنيادي يا توصيفي در برابر تحليلي،  برخي ديگر آن را به دو دسته مشاهده اي در برابر مداخله اي يا تجربي طبقه بندي مي‌كنند. گاهي نيز براساس طراحي مطالعه، آنها را به پنج گروه اصلي بومشناختي، مقطعي، مورد ـ شاهدي، تجربي، و همگروهي طبقه بندي مي‌كنند.

در انتخاب روش براي مطالعه بيماري ها كه به مثابه انتخاب محمل مناسب براي رسيدن به مقصد يا هدف است بايد به سه نكته اساسي هدف مطالعه، قابليت انجام مطالعه، و اعتبار مطالعه، توجه داشت.

هدف مطالعه مي‌تواند  اندازه گيري رخدادها، تعيين ارتباط بين عوامل خطرزا و بيماري يا پيامد مورد نظر، تعيين وضعيت بيماري در يك جمعيت، يا مطالعه در باره علل ايجاد بيماري باشد.

قابليت انجام مطالعه شامل مواردي چون قابليت دسترسي به افراد مورد مطالعه، ابزار يا مواد مورد نياز براي انجام مطالعه، و يا نيروي انساني، زمان، و بودجه مورد نياز براي انجام مطالعه باشد.

اعتبار مطالعه نيز شامل اين نكته مي‌شود كه اعتبار يافته هاي مطالعه با توجّه به مقدورات و امكانات مطالعه تا چه حد براي ما با اهميّت است.

توضيحات مبسوط در باره روش هاي مطالعات اپيدميولوژي در بخش هاي ديگر اين كتاب آمده است كه خوانندگان با مراجعه به آنها مي‌توانند اطلاعات بيشتر را كسب نمايند. در اينجا به بخشي از مطالعات كه در متون متداول كمتر به آنها پرداخته شده است مي پردازيم:

مطالعات توصيفي

مطالعات توصيفي شامل موارد زير است:

·     ·        استفاده از داده هاي موجود (تجزيه و تحليل مجدد داده ها)   Existing Data (Secondary data analysis)

·        ·        مطالعه موردي يا گزارش مورد   Case studies (Case reports)

·        ·        مطالعات مربوط به مرور موارد   Case series studies

·        ·        مطالعات بومشناختي   Ecological studies

·        ·        مطالعات تاريخي   Historical studies

·        ·        تلخيصات   Summaries

·        ·        متا آناليز   Metaanalyses

·        ·        مطالعات طولي   Longitudinal studies

·        ·        مطالعات مرتبط با سنجش دانش، نگرش و عمل يا رفتار   KAP studies

·          ·   مطالعات هنجاري  Normative Studies

·       ·   مطالعات مقطعي  Cross sectional studies

در اينجا به شرح مختصري در باره برخي از اين روش ها مي پردازيم:

استفاده از داده هاي موجود (تجزيه و تحليل مجدد داده ها)   

اين روش شامل آزمايش مجدد داده هاي موجود است. جمع‌آوري و خلاصه كردن اطلاعات ثبت شده در پرونده هاي پزشكي كه در گذشته انجام شده از متداولترين نوع اين شيوه مطالعه است. اين روش گاه به اشتباه گذشته نگر ناميده ميشود. مزيت اين روش، سريع و ارزان بودن آن و عدم نياز به جمع‌آوري داده هاست. بـــه دليل

جدول 3 ـ دسته بندي طرح هاي مطالعات در پزشكي

عدم برنامه ريزي تحقيق(Unplanned)  اعتبار داده ها ممكن است پايين باشد.

مطالعه موردي يا گزارش مورد   

گزارش يا مطالعه مورد، توجه و بررسي دقيق يك مورد غيرمعمول يا كمياب است، كه چگونگي و مكانيسم احتمالي رخداد مورد را بررسي مي‌كند. اين مطالعات نمي‌توانند نتيجه گيري قطعي از علّيّت رخداد مسئله را ارائه نمايد و بيش از آنكه در صدد تأييد يا رد مسئله اي باشند به توصيف آن مي‌پردازند.

 مطالعات مربوط به مرور موارد   

مرور موارد، گسترش يك گزارش مورد و يا گزارش چند مورد بجاي يك مورد است. در اين نوع مطالعه معمولاً خصوصيات تعدادي از بيماران در يك مقطع يا دوره زماني مطالعه مي‌شود و توزيع چگونگي رخدادها در زير گروههاي جمعيتي (مانند سن، جنس، شغل) مشخص مي‌گردد.

مطالعات تاريخي   

تحقيقات تاريخي، براي توصيف و تشريح مسئله اي است كه در گذشته رخ داده است. اين بررسي كمك ميكند تا وضيعت مسئله مورد پژوهش در حال حاضر مشخص‌تر و آشكارتر گردد. داده هاي مربوط به اين مطالعات از طريق بررسي اسناد و مدارك و يا مصاحبه با افراد مطلع حاصل مي‌شود.

تلخيصات

گاه پيرامون موضوعي، تحقيقات مختلفي انجام شده است كه يك جمع بندي و تلخيص (Summaries) از مجموع اين مطالعات مي‌تواند در تعميم گسترده تر مسئله و درك عميق‌تر آن كمك نمايد. از تلخيص بيشتر براي تهيه دستورالعمل ها(Guidelines)  استفاده مي‌شود و حاصل مقايسه نتيجه گيري ها و پيشنهادها و توصيه هاي تحقيقاتي است.

 متا آناليز   

انجام متاآناليز(Metaanalysis)  جمع‌بندي، خلاصه، و ارائه يك دستورالعمل پزشكي براساس داده هاي كمّي اسناد و تحقيقات قبلي انجام شده مي‌باشد. تحقيقات چند مركزي (Multi Central) كه روش يكسان و طراحي مشابهي را با هدف مشترك بكار گرفته اند قابليت انجام متاآناليز دارند.

مطالعات طولي   

اين مطالعات براي تعيين تغيير الگوي يك رخداد در طول زمان استفاده مي‌شوند. معمولاً جزء مطالعات تحليلي طبقه بندي مي‌شوند و زماني كه هد ف مطالعه تعيين ارتباط بين يك علّت با يك معلول است بعنوان يك مطالعه همگروهي قلمداد مي‌شود.

مطالعات مرتبط با سنجش دانش، نگرش و عمل يا رفتار   (KAP studies)

مطالعات مربوط به بررسي معلومات يا دانش Knowledge، نگرش Attitude رفتار يا عملكرد , Practice/ Performance  هستند. اين مطالعات بيشتر در آموزش پزشكي و بهداشت كاربرد دارند.

مطالعات هنجاري  

در اين مطالعات خصوصيات يا صفات كمّي در يك جمعيت تعيين مي‌گردد و معلوم مي‌شود كه اين خصوصيات يا اندازه ها تا چه حد با يكديگر تفاوت دارند. انجام مطالعات هنجاري در مورد خصوصيّات يا اندازه هايي كه به دلايل مختلف ممكن است از جامعه اي به جامعه ديگر متفاوت باشد در هر جامعه ضروري است.

 برخي طراحي هاي مربوط به كارآزمايي هاي باليني

 كارآزمايي باليني عبارتست از هرگونه پژوهش بر روي انسان ها كه به منظور كشف،‌ يا تأييد اثرات باليني، دارويي و يا ساير اثرات فارماكوديناميكي يك فرآورده تحقيقاتي و يا به منظور شناسايي هرگونه واكنش نامطلوب يك فرآورده تحقيقاتي و يا مطالعه جذب، توزيع سوخت و ساز و دفع يك فراورده تحقيقاتي با هدف اثبات بي‌خطري و يا تأثير آن صورت مي‌گيرد. برخي طراحي هاي مربوط به اين كارآزمايي ها به شرح زير است:

طراحي موازي ‍Parallel Design :

اكثر كارآزمايي هاي باليني تصادفي طراحي موازي دارند.  در اين مطالعات هر گروه از شركت كنندگان در معرض يكي از مداخلات مطالعه قرار مي‌گيرند.

طراحي متقاطع Cross-over Design:

يك كارآزمايي‌ باليني تصادفي زماني طراحي متقاطع دارد كه هريك از شركت‌كنندگان كليه مداخلات مطالعه را در دوره هاي متوالي دريافت كنند. اين كه كدام شركت كننده، كدام يك از مداخلات را دريافت كند بطور تصادفي معيّن مي‌شود. در طراحي متقاطع هريك از شركت‌كنندگان خود شاهد خود مي‌باشند (شاهد و مورد يكي است).

ويژگي هاي طراحي متقاطع:

·        ·        مداخلات بايد در بيماري هاي مزمن و غيرقابل درمان (سريع) استفاده شود.

·        ·        اثرات يك مداخله بايد شروع سريع و دوره كوتاه داشته باشد.

·        ·        وضعيت بيماري بايد ثابت باشد.

طراحي فاكتوريل: Factorial Design

يك كارآزمايي باليني تصادفي با طراحي فاكتوريل به ارزشيابي مجزا و همچنين تركيبي از دو يا چند مداخله تجربي و در مقابل شاهد مي‌پردازد. اين طراحي امكان مقايسه مداخلات تجربي با شاهد، با يكديگر و تداخل احتمالي آنها را ارايه مي‌دهد.

كارآزمايي مگا Mega Design :

در اين كارآزمايي، مطالعه با شركت هزاران بيمار و جمع‌آوري اطلاعات محدود شده انجام مي‌شود.  اين نوع كارآزمايي نياز به شركت كنندگان زياد (گاه صدها نفر) از چندين مركز يا چند كشور مختلف دارد.

كارآزمايي متوالي: Sequential Design

مطالعه اي است با طراحي موازي كه در آن شركت كنندگان از قبل توسط بررسي كنندگان مشخص نمي‌شوند. در عوض بررسي كنندگان به نمونه گيري شركت‌كنندگان ادامه مي‌دهند تا سودمندي يكي از مداخلات مشاهده گردد يا متقاعد شوند كه اختلاف مهمي در مداخلات وجود ندارد.

كارآزمايي با اندازه ثابت Fixed size Design :

در اين كارآزمايي، بررسي كنندگان بطور استنباطي تعداد شركت‌كنندگان را مشخص مي‌كنند.  اين تعداد بطور اختياري يا با استفاده از روشهاي آماري تعيين مي‌شود. گاه اين اندازه معادل 30 نمونه در هر گروه مي‌باشد.

كارآزمايي باز Open Trial :

كارآزمايي تصادفي شده اي است كه در آن كليه افراد درگير در كارآزمايي از مداخله اي كه هريك از شركت‌كنندگان دريافت مي‌كنند آگاهند.  اكثر كارآزمايي هاي مربوط به مداخلات جراحي از اين نوع هستند.

طراحي زلن Zelen’s Design :

در اين كارآزمايي افراد واجد شرايط قبل از اعلام رضايت شركت در مطالعه براي دريافت درمان استاندارد يا مداخله تجربي، بطور تصادفي تخصيص داده مي‌شوند. گروهي كه جهت درمان استاندارد انتخاب مي‌شوند، به آنها گفته نمي‌شود كه در مطالعه (كارآزمايي) شركت دارند.

حال آنكه به گروه منتخب جهت مداخله گفته مي‌شود كه در مطالعه شركت دارند. اگر شركت در مطالعه را رد كردند مداخله استاندارد را دريافت مي‌كنند (در اين طرح همه بيماران واجد شرايط در مطالعه در كارآزمايي شركت داده مي‌شوند اما ممكن است نسبت بالايي از شركت كنندگان درمان استاندارد و گروه كوچكي درمان مداخله را دريافت كنند).

طرحي ونبرگ Venberg’s Design :

در اين كارآزمايي افراد واجد شرايط به طور تصادفي به دو گروه تمايل (Preference) و كارآزمايي تخصيص داده مي‌شوند. به افراد گروه تمايل، فرصت انتخاب مداخله اي كه دريافت مي‌كنند داده مي‌شود. حال آنكه افراد گروه كارآزمايي بطور تصادفي جهت دريافت هريك از مداخلات مطالعه بدون در نظر گرفتن علائق آن ها تخصيص داده مي‌شوند. در پايان مطالعه پيامدهاي مربوط به هريك از مداخلات در هريك از گروه ها مقايسه شده و جهت تخمين تاثير تمايل شركت كنندگان در پيامدها مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

     منبع: دکتر حمید سوری، کتاب جامع بهداشت عمومی